Wielu sportowców oprócz tego, że uprawia sport, dodatkowo decyduje się uczyć lub pracować. W końcu sport to nie wszystko – spośród wszystkich sportowców, tylko niewielu będzie miało szansę przedrzeć się na szczyt w swoich dyscyplinach, a co się z tym wiąże – mieć możliwość żyć ze sportu. Co ciekawe, według badań aż 6 na 10 sportowców nie czuje potrzeby planowania życia po zakończeniu kariery sportowej (Park, Lavallee i Todd, 2013).

Z zawodnikami w gabinecie poruszamy również tematy rozwoju pozasportowego. Podejście sportowców do tego problemu jest różne – w większości mają świadomość, że kariera kiedyś przemija, i trzeba mieć plan B, ale są też tacy, dla których jest to przerażające, bo mówiono im, że jak się nie skupią tylko na sporcie, to nie osiągną swoich celów. Sama kiedyś przeczytałam różne książki dla sportowców, w których pseudocoachowie uczyli, że wszystko można osiągnąć, jak się tylko chce, tyle że trzeba pracować bardzo ciężko i skupić się tylko na tym, co może doprowadzić nas do sportowego celu. Teraz z perspektywy psycholożki wiem, że takie podejście może doprowadzić do przemęczenia i zrujnowania poczucia własnej wartości, jeśli plany nie wyjdą po naszej myśli. Dlatego dzisiaj chcę napisać coś więcej o rozwijaniu dwutorowej ścieżki kariery.

Dwutorowa kariera sportowców

Kariera dwutorowa (dual career) najprościej ujmując, to kariera posiadająca dwa główne kierunki – sport i naukę/pracę (Stambulova, Ryba, 2013). Kariera dwutorowa wymaga zaangażowania i zarządzania w dwóch obszarach, z których oba są ważne. Tak naprawdę sportowcy najczęściej prowadzą dwutorową karierę – gdy jako dzieciaki zaczynają uprawiać sport, jednocześnie się ucząc. Młody człowiek przechodzi przez cały system edukacji (często aż do studiów), jednocześnie trenując i rywalizując w swojej dyscyplinie. Jednak warto zaznaczyć, że tylko niewiele dzieci zostanie przy sporcie, a wraz z wiekiem odsetek tych dzieci odpada, m.in. w związku ze zmianą zainteresowań czy ze względu na trudności rodziców z logistycznym pogodzeniem tego.

Dlaczego rozwój dwutorowej kariery jest ważny?

Psychologia sportu, mimo iż dotyczy głównie zjawisk zachodzących w sporcie, przede wszystkim traktuje sportowca jako CZŁOWIEKA. A co się z tym wiąże, każdy z nas oprócz sportu ma także inne obszary życia, w których funkcjonuje – rodzina, szkoła, znajomi czy hobby. A żeby sportowiec mógł efektywnie działać, niezbędne jest zadbanie o pozostałe obszary. 

Prowadzenie podwójnej kariery wymaga dobrego planowania i organizacji. Sportowcy dążą do wygrywania w krótkim i dłuższym czasie, a wygrywanie w dłuższym czasie oznacza przygotowanie się do życia poza sportem. Dzięki temu można zapewnić sobie w przyszłości lepszą pracę i bezpieczeństwo finansowe. Co ciekawe, zbadano 15 byłych olimpijczyków i okazało się, że ci sportowcy, którzy rozwijali dwie ścieżki kariery, lepiej przystosowali się i mieli mniej trudności ze znalezieniem swojego miejsca w życiu po sporcie, niż ci sportowcy, którzy postawili wszystko na jedną kartę (Torregrosa i in., 2015). W ten sposób studiujący sportowcy mogą tworzyć siatkę bezpieczeństwa na przyszłość. 

I na myśl od razu przychodzi mi postać Michaela Phelpsa, który dążąc do swoich sportowych celów i osiągając je jeden po drugim, niestety zapłacił za to swoim zdrowiem psychicznym. I choć w sporcie funkcjonował wręcz fenomenalnie – zgarniając najwyższe laury i bijąc rekordy, to po każdych igrzyskach olimpijskich przechodził trudną drogę, zmagając się z depresją czy uzależnieniem od alkoholu i używek. 

Dodatkową korzyścią prowadzenia podwójnej kariery jest to, że przechodzenie z aktywności głównie umysłowej (nauka), do aktywności głównie fizycznej (sport) jest formą regeneracji od tych dwóch obszarów (Stambulova, i in., 2015). To także buduje odporność psychiczną i rezyliencję, ponieważ pojawia się w głowie myśl „Dobrze jest rozwijać obie ścieżki kariery, bo nawet jeśli nie wyjdzie mi w jednym, mam swój plan B”.

Dwutorowy rozwój kariery pozwala przez to prowadzić zrównoważony styl życia, dzięki czemu obniża się poziom stresu. To także wielostronnie może rozwijać osobowość i stymulować samokontrolę (bo w końcu sami musimy wszystko „ogarniać”). Rozwój pozasportowej ścieżki zwiększa szansę na zatrudnienie po karierze sportowej (Raport deLAB UW, 2015).

Kariera dwutorowa jest także trudna

Żeby nie było tak kolorowo – kariera dwutorowa stawia przed sobą wiele trudności i wyzwań. Sportowiec realizujący obie drogi kariery jest narażony na przeciążenia, które mogą odbijać się na zdrowiu i relacjach. Napięty harmonogram dnia sprawia, że trudno znaleźć czas na odpoczynek i związki z innymi. Oprócz tego sportowiec sam stawia sobie cele, to stawia je także środowisko – trener, nauczyciel, szkoła.

Zrealizowanie ich zależy od dostępnych zasobów wewnętrznych takich jak charakter i umiejętności oraz zewnętrznych takich jak wsparcie społeczne. Dla jednych cel będzie czymś łatwym i osiągalnym, dla innych barierą nie do przeskoczenia – a często zależy to od indywidualnej interpretacji. A więc już same cele i wyzwania mogą być dużym utrudnieniem. 

Łączenie sportu i nauki jest wymagające fizycznie i psychicznie. Zobowiązuje do poświęcenia niemal całego swojego czasu, by pogodzić te dwa obszary. A przecież do tego chciałoby się znaleźć czas na odpowiednią regenerację, spotkania ze znajomymi, kontakt z rodziną, pójście na studniówkę czy wesele w rodzinie… Wielu sportowców zgłasza ten problem i niemożność pogodzenia wszystkiego. A to wymaga odpowiednich kompetencji, które znacząco przyczyniają się do poradzenia sobie z wyzwaniami prowadzenia podwójnej kariery (De Brandt i in., 2018).

Kompetencje wspierające prowadzenie dwutorowej kariery:

• Efektywne wykorzystanie czasu i ustalanie priorytetów 
• Wyznaczanie realistycznych celów
• Postrzeganie niepowodzeń jako szansy na rozwój
• Szukanie wsparcia u właściwych osób w odpowiednim czasie
• Słuchanie i uczenie się od innych oraz z doświadczeń z przeszłości 
• Elastyczność w razie potrzeby zmiany planów

Czy da się w ogóle pogodzić podwójną karierę?

Choć jest to trudne, wiele sportowców jest tego żywym przykładem. Zawodnicy przyznają, że nie da się inwestować 100% zarówno w sport, jak i naukę (Stambulova, 2015). A zachowanie równowagi to bardziej balans między dwoma obszarami i zależy od indywidualnego podejścia. A o balansie możemy mówić wtedy, kiedy łączenie sportu i studiów/pracy pozwala osiągać cele sportowe i edukacyjne, prowadzić satysfakcjonujące życie towarzyskie, dbać relacje, a także zachować zdrowie PSYCHICZNE i FIZYCZNE!

Bez wsparcia ani rusz…

Rozwijając swoją karierę, otaczamy się innymi ludźmi. Najczęściej to osoby z bliskiego otoczenia mogą zapewnić nam wsparcie i opiekę. Sieć wsparcia to ogromny zasób. Ludzie, którzy ją tworzą, pomagają przechodzić przez kryzysy osobiste i sportowe, rozumieją, jakie wyzwania stoją przed nami, a także pomagają przezwyciężać pojawiające się bariery. Sieć wsparcia i pomoc przez znaczące osoby są postrzegane jako kluczowe czynniki osiągania sukcesów w podwójnej karierze.

A sportowcy przyznają, że aby utrzymać swoją podwójną karierę, byli w dużym stopniu zależni od znaczących osób (Knight, Harwood, Sellars, 2018). Warto o tym pamiętać – sportowcy, aby móc zarządzać swoją podwójną karierą, potrzebują różnego rodzaju wsparcia – zarówno w domu, szkole, jak i w sporcie!

Rodzina

We wspieraniu sportowców prowadzących podwójną karierę, istotną rolę odgrywają rodzice (Tessitore i in., 2021). To oni kładą nacisk na naukę, wspomagają kształtować charakter i zapewniają wzory do naśladowania. Zapewniają wsparcie zarówno logistyczne, jak i emocjonalne czy finansowe. 

Trener

Wspierający trener także przyczynia się do tego, jak będzie wyglądał rozwój młodego zawodnika. Sportowcy przyznają, że to trenerzy są często tymi osobami, które motywują do nauki i zwiększonego wysiłku. Czasem nawet namawiają swoich podopiecznych do szukania innego zajęcia, by mieć odskocznie od sportu. Udzielają również wsparcia formalnego – pomagają szukać wniosków o stypendia czy wstawiają się za zawodnikami u nauczycieli i związków sportowych. 

Szkoła, uczelnia, instytucje

Wsparcia mogą udzielać nie tylko rodzice, najbliżsi i trener, ale także formalne instytucje. Szkoła czy uczelnia są często tymi podmiotami, które mogą ułatwić lub utrudnić prowadzenie kariery pozasportowej. Jak to w życiu bywa – zależy to trochę od przysłowiowego szczęścia. Jedni wykładowcy i nauczyciele będą wspierać zawodników poprzez elastyczne możliwości zaliczenia przedmiotów czy nieobecności, inni nie będą rozumieli istoty nauki.

Sama będąc na pierwszym roku studiów, usłyszałam od profesora „albo chce pani być sportowcem, albo chce się pani uczyć”. A moim celem nie było „unikanie” i skończeniu studiów byle skończyć, a po prostu bardziej elastycznego podejścia, które pozwoliłoby mi brać udział jednocześnie w zgrupowaniach i zawodach, jak i kontynuować naukę. A więc zrozumienie ze strony nauczycieli jest często kluczowe. Skoro już przy nauce jesteśmy, to warto pamiętać, że ogromnych wsparciem mogą być inni koledzy i koleżanki ze szkoły/ studiów, którzy pomogą i wesprą w ścieżce edukacyjnej. 

Co może pomóc w rozwijaniu kompetencji niezbędnych do prowadzenia podwójnej kariery?

(Stambulova, Harwood, 2022)

• Wyznaczanie realnych celów – ważne, żeby cele były wymagające, jednocześnie możliwe do osiągnięcia. Lepiej unikać celów, które mogą doprowadzić do załamania zdrowia psychicznego
• Rozwijaj swoje zasoby poprzez wyciąganie wniosków z Twoich doświadczeń oraz innych osób. Konsultuj pewne rozterki z osobami, którym ufasz i potrzebujesz wsparcia
• Pracuj nad zarządzaniem swoim czasem poprzez ustalanie dziennego harmonogramu. Decyduj o swoich priorytetach i poświęcaj im odpowiednią ilość czasu. Dopiero potem planuj inne aktywności, które nie są tak ważne
• Miej wizję krótką (dni, tygodnie, miesiące) i długoterminową (lata) na podstawie swoich doświadczenia i obecnej sytuacji. Plany powinny być elastyczne, ponieważ okoliczności się zmieniają (co pokazał ostatni czas i sytuacja pandemii)
• Monitoruj swój stres. Stres jest dobry, bo mobilizuje i pomaga się rozwijać. Jednak należy rozpoznawać, kiedy jest go za dużo i nie potrafimy sobie z nim poradzić. Warto wiedzieć, jak unikać niepotrzebnego stresu. Gdy trener nie rozumie Twoich planów i celów akademickich, porozmawiaj z rodzicami czy trenerem
• Bądź pozytywny/a – i nie chodzi tu o pseudopozytywizm, który w ostatnim czasie poprzez social media staje się pułapką… Raczej chodzi o to, by patrzeć na to, co się dzieje przez pryzmat okazji i szans na rozwój, a nie sytuacji dobrych i złych. Coś, co wydaje nam się stratą, może w dłuższej perspektywie okazać się zyskiem. Dlatego czerp z przeszłości, żyj w teraźniejszości i planuj swoją przyszłość 😉

Środowisko też dostrzega istotę rozwijania podwójnej kariery

Powstają różne programy, które wspierają rozwijanie dwutorowej kariery. Na uczelniach jest możliwość ubiegania się o Indywidualną Organizację Studiów. Do tego dochodzi możliwość zdobycia stypendium, które niekiedy jest niezbędne do utrzymania kariery sportowej. W ostatnim czasie również pojawiły się informacje o jeszcze bardziej wspomaganiu kariery studiujących sportowców, który w sposób indywidualny pozwala prowadzić edukację. Dla młodszych zawodników są także szkoły online, które swobodnie pozwalają na łączenie sportu i edukacji.

W ostatnim czasie powstaje także coraz więcej inicjatyw, których celem jest zadbanie o olimpijczyków i ich życie po sporcie, np. Stowarzyszenie Olimpijczycy. Również Ministerstwo Sportu i Rekreacji dofinansowuje programy mające na celu rozwój zawodników czy trenerów i wyposażenie ich w kompetencje niezbędne do prowadzenia kariery pozasportowej. I takie działania są bardzo potrzebne od samego początku rozwijania kariery!

Bibliografia

De Brandt, K., Wylleman, P., Torregrossa, M., Lavallee, D., Schippervan Veldhoven N., and Defruyt, S., 2018. Exploring the factor structure of the dual career competency questionnaire for athletes (DCCQ-A) in European pupil and student population. Intitute Journal Sport Exercice. Psychology 

Knight, K. J., Harwood, C. G., and Sellars, P. A. 2018. Supporting adolescent athletes’ dual careers. The role of an athlete’s social support network. Psychol. Sport Exerc. 38:137–47. doi: 10.1016/j.psychsport.2018.06.007 

Park, S., Lavallee, D., Tod, D. (2013). Athletes’ career transition out of sport: a systematic review, International Review of Sport and Exercise Psychology, 6:1, 22-53, DOI: 10.1080/1750984X.2012.687053

Raport DELab UW (2015). „Kariera dwutorowa sportowców w Polsce: diagnoza sytuacji. Raport z analizy danych zastanych oraz badań ilościowych i jakościowych. www.gov.pl

Stambulova, N., Engström, C., Franck, A., Linnér, L., and Lindahl, K. 2015. Searching for an optimal balance: dual career experiences of Swedish adolescent athletes. Psychol. Sport Exerc.
21:4–14. doi: 10.1016/j.psychsport.2014.08.009 

Stambulova, N., Harwood, C. (2022). A “Dual Career”: Combining Sport and Studies. Front. Young Minds. 10:692422. doi: 10.3389/frym.2022.692422

Stambulova, N., Ryba, T. (red.), Athletes’ Careers Across Cultures (Routledge 2013, https://books.google.pl/books?id=cq7Ir9z2tMwC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad= 0#v=onepage&q&f=false).

Tessitore A., Capranica, L., Pesce, C., De Bois, N., Gjaka, M., Warrington, G., MacDonncha, C., Doupona, M. (2021). Parents about parenting dual career athletes: A systematic literature review. Psychology of Sport and Exercise, 53. https://doi.org/10.1016/j.psychsport.2020.101833

Torregrosa, M., Ramis, Y., Pallarés, S., Azócar, F., and Selva, C. 2015. Olympic athletes back to retirement: a qualitative longitudinal study. Psychol. Sport Exerc. 21:50–6. doi: 10.1016/j.psychsport.2015.03.003