Mentalność zwycięzcy – ile razy padło to stwierdzenie w przypadku osób, które w sporcie wygrały niemal wszystko, co się dało wygrać. Czasem zastanawiam się, co takiego sprawia, że jedni wygrywają a inni nie, mimo że ich poziom sportowy jest podobny. Jak to się dzieje, że jedni zostają olimpijczykami a inni nie? Albo, że jedni wygrywają na ważnych imprezach, a inni w takich sytuacjach muszą przełknąć gorycz porażki. Są też tacy, których forma sportowa faluje, a na najważniejszych imprezach wygrywają. Nie brakuje też takich, którzy bardzo dobrze zapowiadają się w młodym wieku, a później coś „nie zagra”. I tutaj pojawia się pytanie, to co takiego cechuje mistrzów?
Obecnie ekscytujemy się rywalizacją na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie, a nie tak dawno mieliśmy okazję podziwiać mistrzów w swoich dyscyplinach podczas letniej imprezy w Tokio.
I w dzisiejszym wpisie chciałabym Ci pokazać, czym charakteryzują się medaliści olimpijscy. Poniżej przedstawiam charakterystykę mistrzów olimpijskich, – a to wszystko oparte o badania naukowe, (Gould, Dieffenbach i Moffett, 2002). Naukowcy, badając amerykańskich olimpijczyków, (którzy łącznie zdobyli 32(!) medale olimpijskie), a także bliskie im osoby, wyodrębnili 12 umiejętności psychologicznych oraz zbadali proces rozwoju ich talentu. Co warto zaznaczyć – nie ma tu wrodzonych cech, a raczej wszystko to, co można wypracować!
12 cech mistrzów olimpijskich – mentalność olimpijczyków
1. Umiejętność radzenia sobie i kontrolowania lęku
To zdolność do interpretowania lęku jako informacji oraz stosowanie odpowiednich strategii, by go kontrolować. Obejmuje to umiejętność radzenia sobie z przeciwnościami losu, jak i z presją. To także radzenie sobie z nieprzewidzianymi i trudnymi sytuacjami, oraz umięjetność przegrywania i czerpania z porażek.
2. Pewność siebie
Przekonanie, że można zrealizować postawione sobie cele. To wiara w siebie i swoje możliwości, pewność co do podejmowania się nowych zadać i aktywności. To także brak wątpliwości w siebie, a za to zdeterminowanie i pewność w podejmowaniu decyzji.
3. Odporność psychiczna
Każdy z nas ma trochę inaczej definiuje odporność psychiczną. Jednak to, co się na nią składa to m.in. rezyliencja, wytrwałość oraz umiejętne radzenie sobie z przeciwnościami losu. Poprzez rezyliencję rozumiemy elastyczność i umiejętność szybkiego adaptowania się do nowych warunków oraz zdolność do powracania do skutecznego działania po trudnych przeżyciach.
4. Inteligencja sportowa
Rozumiana jako umiejętność analizy tego co się dzieje. Innowacyjność w stosowaniu technik sportowych, bycie „uczniem” sportu – z nastawieniem do rozwoju i szybkiego uczenia się. Definiowane jest to także jako zdolność podejmowania dobrych decyzji oraz rozumienie specyfiki elitarnego sportu.
5. Koncentracja
To umiejętność zawężania swojej uwagi na to, co znaczące i najważniejsze. A także jest to blokowanie dystraktorów i „rozpraszaczy” uwagi, jednocześnie automatyzując swoje reakcje. Mistrzowie potrafią skupić się na tym, co mogą kontrolować.
6. Duch rywalizacji
Przejawia się postawą wojownika, który się nie poddaje i walczy o swoje cele. Często przejawia się to emocjonalną reakcją na to, co się dzieje. Dodatkowo potrafi współzawodniczyć, zachowując przy tym dużą chęć pokonania przeciwnika.
7. Etyka ciężkiej pracy
Zawiera w sobie przekonanie, że aby osiągnąć sukces, trzeba dać z siebie wszystko, a ciężka praca popłaca. To też wiara w to, że czas i zaangażowanie, to cechy najlepszych. To umiejętność motywowania siebie do przekraczania granic i osiągania kolejnych celów. Badani olimpijczycy (a także osoby znaczące) przyznały, że pracowały ciężej niż inni i sami byli dla siebie motorem napędowym. Nie chcieli dopuścić, by ktoś stanął im na drodze do realizacji marzeń. Podczas pracy przyświecał im obrany cel, wysokie standardy oraz dyscyplina. A po przegranych umiejętność wyciągania wniosków i praca nad niedoskonałościami. Od najmłodszych lat byli uczeni brania odpowiedzialności za swoje wybory.
8. Wyznaczanie i osiąganie celów
To wyznaczanie celów zarówno na sezon i start, jak i na każdy trening. Wiąże się to z opracowaniem planu działania i możliwych ścieżek osiągnięcia tych celów. W tym uwzględnia się także „plan awaryjny”, czyli zaplanowanie, co zrobić w sytuacji, gdy pojawią się przeszkody. Umiejętne wyznaczanie celów zmniejsza także niepokój związany z rywalizacją. Więcej w tym temacie pisałam tutaj.
9. Nastawienie na rozwój
W badaniach było to określone jako „coachability”, jednak trudno o polski odpowiednik – jest to ogólne nastawienie do treningu i rozwoju, które zakłada słuchanie feedbacku i otwartość na otrzymywanie krytyki. Jednocześnie traktowanie tego jako cennych wskazówek i chęć zmiany wprowadzania nowych rzeczy, które mogą polepszać wykonanie sportowe. Można rozumieć to także jako słuchanie z pokorą rad i pewna elastyczność na zmiany.
10. Nadzieja
Rozpatrywana jako proces myślowy, w którym ludzie mają poczucie sprawstwa (czyli, że mają wpływ na podejmowane decyzje) oraz planowania swojej drogi do celu. Jest to podejście zorientowanie na cel oraz wyznaczenie strategii osiągnięcia go. Można powiedzieć, że jest to sposób, w jaki osoba wyznacza, podąża i osiąga swoje cele. Co więcej, nadzieja jest pozytywnie skorelowana z przystosowaniem psychologicznym, osiągnięciami, rozwiązywaniem problemów oraz zdrowiem. A sportowcy, którzy mają wyższe poczucie nadziei, notują lepsze wyniki w sporcie i nauce.
11. Optymizm
Optymiści różnią się od pesymistów postrzeganiem i rozwiązywaniem problemów, oraz radzeniem sobie z przeciwnościami losu. Szczególnie mowa tutaj o konfrontacji z wyzwaniami – optymiści mają tendencję do bardziej pewnej siebie postawy oraz większej wytrwałości. W przeciwieństwie do pesymistów, którzy są niezdecydowani i często pełni wątpliwości. Optymizm jest relatywnie stałą dyspozycją człowieka, ale można się go nauczyć!
12. Adaptacyjny perfekcjonizm
Zarówno adaptacyjny jak i dezadaptacyjny perfekcjonizm cechują się wyznaczaniem wysokich standardów oraz dobrą organizacją. Jednak niekorzystny perfekcjonizm przejawia się nadmiernym przejmowaniem się błędami, dużo krytyką i powątpiewaniem w siebie, a także postrzeganiem rodziców jako bardzo wymagających. W tych aspektach badani olimpijczycy osiągali mniejsze wyniki jeśli chodzi o przejmowanie się błędami, oczekiwaniem rodziców czy wątpliwościami we własne działania. Co więcej, korzystny perfekcjonizm przyczynia się do osiągania sukcesów, a niekorzystny perfekcjonizm oddala od tego!
Podsumowanie – mentalność mistrzów
Jak już znasz cechy olimpijczyków, chciałabym zaznaczyć, że badania zostały zaprojektowane tak, aby oprócz wyodrębnienia tej charakterystyki mistrzów, sprawdzić także, jak te umiejętności rozwijały się w ciągu całego ich życia (dlatego w badania byli zaangażowani trenerzy, rodzice, sztab oraz inne osoby znaczące).
Badania pokazały, że bardzo duży wpływ miały osoby z bliskiego otoczenia sportowców – trener i rodzina, ale także instytucje sportowe, społeczność czy personel sportowy. Warto ten czynnik wziąć pod uwagę – rola osób uczestniczących w sporcie bardzo mocno przyczynia się do wyników sportowych. Należy zaznaczyć, proces nabywania umiejętności był bezpośredni (np. poprzez nauczanie i podkreślanie znaczenia wartości), jak i pośredni (np. poprzez modelowanie lub nieświadome kształtowanie sprzyjającego środowiska). A więc rozwój wybitnych sportowców odbywa się przez długi czas i zależy zarówno od indywidualnej osoby jak i całego systemu wsparcia! 🙂
Na koniec chciałabym Cię zostawić z refleksyjnym pytaniem:
- Zawodniku/-czko, co możesz zrobić, by kształtować w sobie te umiejętności?
- A Ty rodzicu, trenerze/-rko, spróbuj zastanowić się, jak te cechy możesz kształtować u swoich dzieci/zawodników 😉
Pozostając w olimpijskim temacie, zapraszam Cię do zapoznania się z wcześniejszymi tekstami: o inspirujących historiach z IO w Tokio, a także do wywiadu z olimpijką Agatą-Ozdobą Błach, o tym, jakie techniki treningu mentalnego stosowała w swojej karierze olimpijskiej.
A jeśli chcesz być na bieżąco z nowościami na Mentaltrack, to zapraszam Cię do zapisu do newslettera:
Źródła:
Gould, D., Dieffenbach, K., Moffett, A. (2002). Psychological Characteristics and Their Development in Olympic Champions, Journal of Applied Sport Psychology, 14, 3, 172-204.
